ISO 14051 standardı, malzeme akış maliyet muhasebesi için genel bir çerçeve hazırlayan belgedir. Bu standart, ISO 14000 serisi içerisinde yer almaktadır.
Malzeme akış maliyet muhasebesi hem fiziksel olarak hem de parasal birimlerde süreçlerin ya da üretim hatlarındaki malzemelerin akışını ve stokları ölçümleyebilmek adına kullanılan araçlardan biridir. Malzeme akış maliyet muhasebesi kapsamında, firmaların içerisindeki malzeme akışları ve stokları bu yönetim sistemi ile izlenmektedir. Bu sayede malzemeler kütle ve hacim gibi fiziksel birimler cinsinden ölçülür. Yapılan ölçümlerin ardından ise bu malzeme akışına ilişkin maliyet değerlendirilmeleri yapılmaktadır. Ortaya çıkan veriler, firmaların ve yöneticilerin eşgüdümlü olarak finansal fayda yaratmasına yardımcı olur. Bunun yanı sıra bu veriler aracılığıyla olumsuz çevresel faktörleri azaltmak için motivasyon görevi olarak da bu standartlar kullanılabilir.
2011 yılında yayınlanan ve hala yürürlükte olan ISO 14051 standardı birçok firma açısından önemli bazı uygulamalar ve avantajlar içermektedir. Bu standart “Çevre yönetimi, malzeme akış maliyet muhasebesi, genel çerçeve” adıyla yürürlüğe konmuştur.
ISO 14051 standardı, firmalar tarafından üretilen ürünleri, verilen hizmetleri, hacim ve kütleleri, yapıları, konumları ve mevcut yönetim ve muhasebe sistemlerinden bağımsız şekilde malzeme ve enerji kullanan tüm kuruluşlar açısından geçerlidir. Malzeme akış maliyet muhasebesi, bir tedarik zincirinin her hangi bir aşamasında bulunan tüm kuruluşlar açısından uygulanabilmektedir. Bu sayede tedarik zincirinde enerji ve malzeme verimliliğini artırmak adına entegre bir yaklaşım sergilenebilir. Bu yaklaşım ile firmaların atık üretimleri, tedarikçiler tarafından sağlanan tüm malzemelerin doğası ve kalitesi ya da müşteri tarafından talep edilen ürünlerin spesifikasyonu da yönetilebilmektedir.
ISO 14051 standartları çerçevesi altında bulunan çevre yönetim muhasebesi, firmalara iç karar verme süreçlerinde bilgi sağlamaya odaklanmaktadır. Çevre yönetim muhasebesi kısaca EMA olarak anılmaktadır. Çevre yönetim muhasebesinin en önemli araçlarından biri olan malzeme akış maliyet muhasebesi ise mevcut çevre yönetimi ve yönetim muhasebesindeki tüm uygulamaları tamamlamayı amaçlar. Herhangi bir firma ya da kuruluş, malzeme akış maliyet muhasebesi analizlerine dış maliyetleri de dâhil edebilmektedir. Buna karşın dış maliyetler ISO 14051 standartlarında kapsam dışında tutulmuştur.
ISO 14051 standartları içerisinde sunulan malzeme akış maliyet muhasebesinin çerçevesi; ortak terminolojileri, temel unsurları, amaçları ve ilkeleriyle uygulama adımlarını içermektedir. Buna karşın ayrıntılı hesaplama prosedürleri, malzeme ya da enerji verimliliğini geliştirmeye yönelik olarak teknik bilgiler standartta ele alınmamaktadır. ISO 14051, üçüncü taraf belgelendirme amacıyla tasarlanmamıştır.
ISO 14051 standardının temel amacı, malzeme akış maliyet muhasebesi için genel bir çerçeve çizilmesidir. Malzeme akış maliyet muhasebesi, firmaların malzeme ve enerji kullanımında, potansiyel çevresel ve finansal sonuçları daha iyi anlamalarına yardım etmektedir. Bunun yanı sıra bu uygulamalarda yapılan değişiklikler yoluyla hem finansal hem de çevresel anlamda iyileştirme fırsatları aramalarına ve bulmalarına faydalı olabilecek bir yönetim aracıdır.
Malzeme akış maliyet muhasebesi bir firma açısından, malzemelerin akışlarını ve stoklarını fiziksel olarak izleyerek ve bu konuda bir model geliştirilmesini sağlaması açsından önemlidir. Bu sayede, malzeme ve enerji kullanımı alanlarında şeffaflığın, dolayısıyla verimin de artması sağlanır. Enerji kullanımı, bu yönetim aracında bir malzeme olarak dahil edilebilir ya da malzeme akış maliyet muhasebesi açısından ayrı olarak ölçülebilir. Malzeme akışları ve enerjinin kullanımı açısından oluşturulan ve bunlarla ilişki olan tüm maliyetler ise daha sonra nicel hale getirilebilir. Malzeme akış maliyet muhasebesi özellikle, ürünlerle ilişki bir uygulamadır. Bunun yanı sıra malzeme kayıplarıyla ilişki maliyetlerin karşılaştırılmasının da özellikle üzerinde durmaktadır.
Birçok firma, maddi açıdan yaşadığı kayıpların ve bu kayıpların gerçek maliyetlerinin tam anlamıyla farkında değildir. Bunun temel sebebi, maddi kayıplarla ve maliyetlerle ilgili bilgilerin geleneksel yöntemlerle toplanmasıdır. Geleneksel yöntemle toparlanan verilerden muhasebe ve çevre yönetim sistemlerine ilişkin doğru verilerin çıkarılması genellikle çok zor bir süreci ifade etmektedir. Bu sebeple bu süreçte birçok hata yaşanabilmektedir. Buna karşın bu verilerin malzeme akış maliyet muhasebesi aracılığıyla elde edilmesinin ardından malzeme kullanımı ya da malzeme kayıplarını azaltmak için çeşitli fırsatlar yakalamak mümkündür. Bunun yanı sıra malzeme ve enerjinin daha efektif kullanılması, olumsuz çevresel etkilerin azaltılması ve maliyetlerin düşürülmesi için de bu yönetim sistemi kullanılabilir.
Malzeme akış maliyet muhasebesi; hammadde çıkarma, hizmet, üretim ve diğer endüstriler de dahil olmak üzere, malzeme ve enerji kullanan tüm sanayi kuruluşları açısından geçerli bir yöntemdir. Özellikle gelişmekte olan ekonomilerde sanayileşmesini tamamlayan ülkelerde, çevre yönetim sistemleri olsun ya da olmasın, tüm kuruluşlara uygulanabilir özelliktedir. Malzeme akış maliyet muhasebesi, çevre yönetimi muhasebesinin başlıca aracıdır. Bunun yanı sıra temelde tek bir tesis ya da firmada kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Aynı zamanda malzeme ve enerjinin daha verimli kullanımına yönelik olarak da entegre bir yaklaşım geliştirilmesine de yardımcı olur. Bu özelliğiyle tedarik zinciri içerisinde birden fazla kuruluş tarafından kullanılabilmektedir.
